Prof Dr Saim Yılmaz
"Varislerin önce nedeni, sonra da kendisi tedavi edilmelidir"
Vücudumuzun her bölümündeki doku ve organların beslenebilmesi için atardamarların temiz kanı getirmesi, toplardamarların da kirli kanı akciğere gönderebilmesi gerekir. Bu şekilde hücreler temiz kandaki oksijen ve yararlı maddeleri alırlar, karbondioksit ve toksinleri de toplardamar kanı ile uzaklaştırırlar.
Toplardamar kanının akciğere gönderilmesi konusunda bacaklarımız biraz dezavantajlıdır, çünkü kirli kan yer çekimine zıt yönde yukarı doğru gönderilmelidir. Bu açıdan örneğin kollarımız ve baş boyun bölgelerimiz daha şanslıdır, çünkü yerçekimi kanın akciğere gitmesini kolaylaştırmaktadır. Ömrümüzün yaklaşık %75 ini ayakta ya da oturur pozisyonda geçirdiğimiz düşünülürse bacak toplardamarlarının bu konuda yaşadığı zorluk daha iyi anlaşılabilir. Bu dezavantajlı durumdan dolayı venöz yetmezlik ve varis bacaklarımızda vücudun diğer bölgelerine göre çok daha sık görülmektedir.
Bacaktaki kirli kanın sorunsuz bir şekilde akciğere gönderilebilmesi için vücudumuz iki mekanizma geliştirmiştir. Bunlardan birincisi yürüme, koşma gibi hareketler sırasında bacak kaslarımızın toplardamarları bir pompa gibi sıkıştırarak kirli kanı yukarı göndermesi, ikincisi de toplardamardaki kapakların kanın tek yönlü olarak yukarı doğru akmasını sağlamasıdır. Bacak kaslarımız kasıldığı zaman toplardamarlardaki kapaklar açılır ve kan yukarı doğru gönderilir. Kaslar gevşediği zaman ise kan geri akma eğilimindedir, ancak kaslar gevşeyince kapaklar kapanır ve kanın geri akmasına engel olurlar. Bu iki mekanizmanın uyumlu bir şekilde çalışması sayesinde bacaklarımızdaki kirli kan kesintili ancak tek yönlü olarak akciğere doğru akar.
Toplardamar kanının yerçekimine rağmen akciğere gitmesini sağlayan bu iki mekanizmadan birisi bozulursa kirli kan bacakta birikmeye başlar. Bu durum, bacakta ağrı, kramp, yanma, şişme, kaşıntı gibi belirtilere yol açar. Bir süre sonra, kirli kanın artmış basıncı ile cilde yakın toplardamarlar şişmeye başlar ve varis dediğimiz çıkıntılı damarlar oluşur. Daha ileri dönemlerde, kirli kanın birikmesiyle oluşan beslenme bozukluğu nedeniyle ciltte yaralar (venöz ülser) meydana gelir.
Kirli kanın bacakta birikmesi kasların kasılma yetersizliği ya da toplardamar kapaklarının yetersizliği sonucu oluşabilir. Örneğin felç geçiren, bazı sinir-kas hastalıkları olan kişilerde bacak kasları yeterince kan pompalayamadığından bacaklar şişebilir, varis oluşabilir. Bacaklarında romatizma, menisküs, artroz gibi kemik problemlerine bağlı kronik ağrıları olan kişiler de normal bireylere göre daha az ve yavaş yürüdüklerinden bacaktaki pompa az çalışır. Bu tür insanlarda da zaman içinde ayaklarda şişme ve varis görülebilir. Ancak, pratikte kirli kanın bacakta birikimine neden olan asıl mekanizma toplardamarlardaki kapak yetmezliğidir. Bu kapak yetmezliği genellikle cilde yakın olan yüzeyel toplardamarlardadır ve "yüzeyel ven yetmezliği" olarak adlandırılır. Nadiren kapak yetmezliği bacağımızın ana toplardamarları olan derin venlerde oluşur ve "derin ven yetmezliği" olarak isimlendirilir.
Sonuç olarak, bacak toplardamarlarında basınç artışı yaratan tüm durumlar zaman içinde varise neden olabilirler. Ancak, bunun en sık nedeni toplardamar kapaklarının iyi fonksiyon görmemesi yani venöz yetmezliktir. Variste iyi ve kalıcı bir sonuç almak için, sadece varislerin kendisi değil aynı zamanda varise neden olan venöz yetmezlik gibi durumlar da tedavi edilmelidir.